دفتر روانشناسی ، عاطفه جهانشیری

عمده ترین عامل در پیدایش روانشناسی دین،موفقیت های بزرگی بود که علوم طبیعی در قرن 18 میلادی به دست آورد. مهمترین افراد شاخص رواتشناسی دین عبارتند از : گالتون، هال ، استارباک، لوبا، جرج کو،ویلیام جیمز و جیمز پرت

ویلیام جیمز: شناخته شده ترین روانشناس در گرایش توصیفی به دین است. وی در آغاز کتاب انواع تجربه دینی که یکی از بزرگترین آثار کلاسیک در زمینه روانشناسی دین است ، بر ضد ماتریالیسم پزشکی اعلام موضع می کند و آن را نمی پذیرد. به اعتقاد وی ارزیابی نهایی یک عقیده یا تجربه را فقط در سایه ی ثمر بخشی نه در زندگی فرد می توان انجام داد. او به جای نمونه گیری گسترده ، از موارد نسبتا نادر به عنوان آزمودنی های اولیه خود بهره می گرفت و از توانایی تشخیص و بصیرت استثنایی خود استفاده می کرد. کتاب انواع تجربه دینی به عنوان مهمترین کتاب در زمینه روانشناسی دین شناخته می شود.

گالتون: نخستین مطالعات علمی در زمینه روانشناسی دین را فرانسیس گالتون انجام داده است. وی بنیانگذار روانشناسی تفاوت های فردی است. وی نخستین کسی بود که از روش های آماری همبستگی در این زمینه استفاده گرد. مهمترین پژوهش وی ، تحقیق در مورد کارایی عینی دعا و نیایش است. از نظر گالتون تردیدی وجود نداشت که دعا و نیایش ، دارای آثار مثبت باطنی است.

جیمز پرت: تاثیر برانگیزاننده ویلیام جیمز بر آثار وی ، قابل تشخیص بوده و در سال 1905 پایان نامه دکتری خود را زیر نظر وی به اتمام رساند. عمده ترین اثر پرت در زمینه روانشناس دین ، کتاب آگاهی دینی بوده که مطالعه ای صرفا توصیفی از مجموعه ای از جلوه های دینی است. پرت در تاریخ ادیان به خصوص ادیان هند و بودایی صاحب نظر است.

جرج کو: شهرت وی به دلیل کاربرد گونه شناسی منش اخلاقی در تجزیه و تحلیل رویکرد دین و ایمان آوری است. نتایج پرسشنامه های وی ، الهام بخش بسیاری از آزمون های شخصیت است که امروزه روانشناسان از آن بهره میگیرند.

استنلی هال: بنیانگذار روانشناسی دین در آمریکاست. وی بنیانگذار تنها دانشکده روانشناسی دین در دانشگاه کلارک آمریکاست. زمانی پیشنهاد کرد برای منطبق کردن دین با نیازها و مقتضیات شخصی و اجتماعی دنیای مدرن، از روانشناسی به عنوان وسیله ای برای بازسازی دین بهره گرفته شود. پس از هال جرج کو به همراه استارباک و جیمز لوبا، تاثیرات بزرگی بر سیر تکاملی روانشناسی دین در آمریکا برجای نهادند. در میان آثار هال و شاگردانش، کتاب استارباک شایستگی بیشتری دارد که نماینده ی مکتب کلارک و خط مشی های آن باشد.

ادوین استارباک: نخستین کسی که کتابی در زمینه روانشناسی دین منتشر و نتایج تحقیقات خود در مورد همزمانی بین بلوغ ، اسکیزوفرنی و رویکرد به دین ارائه کرد. او برای تحقیق در مورد پیدایش مفهوم خدا در میان اقوام بدوی از روش گردآوری مواد و مطالب زندگی نامه ای، درون نگری، تامل شخصی و پرسشنامه استفاده کرد. به اعتقاد وی دین، یک راز است و علم، هرگز ابعاد آن را نخواهد شناخت. تحقیقات استارباک به دلیل تمرکز بر رشد دینیو ایمان آوری که منعکس کننده مهمترین علایق هال و شاگردان وی است، نماینده مکتب کلارک است. تعهد استارباک به جمع آوری بیشترین حقایق ممکن و سپس کمی کردن آنها به عنوان ابزاری برای مشخص کردن روند های کلی، به ویژگی متمایز مکتب کلارک و روانشناسی دین آمریکا تبدیل شده است.

جیمز لوبا: برخلاف هال که به پژوهش های عینی تر گرایش داشت، از مصاحبه های شخصی برای گرد آوری داده ها استفاده میکرد. وی معتقد به میل ذاتی و فطری به نیکی اخلاقی سطح بالاتر بود که بنظرش ، اساسی ترین ویژگی انسان است. وی منشا رشد و نقش مفاهیم کلیدی دینی را در روح انسان مطالعه کرد. وی ردپای باور را در شیفتگی ذهن انسان به تبیین های علی و نیاز به حفظ تعادل روحی در بحبوحه تنازعات حیات پی گرفت. شهرت وی به دلیل کاربرد گونه شناسی منش اخلاقی در تجزیه و تحلیل رویکرد دین و ایمان آوری است. نتایج پرسشنامه های وی ، الهام بخش بسیاری از آزمون های شخصیت است که امروزه روانشناسان از آن بهره میگیرند.

منبع: خلاصه کتاب در آمدی بر روانشناسی دین مسعود آذربایجانی و سید مهدی موسوی