مکتب آلمانی

روانشناسی دین در آمریکا، عمدتا توسط روانشناسان گسترش داده شد در حالی که در آلمان، ، زمینه کار در قلمروی بحث فیلسوفان و عالمان الهیات بود. در آثار شلایرماخر، دیدگاه روانشناختی در مقایسه با موضع الهیاتی، در درجه دوم اهمیت داشت. ظهور آثار دانشمندان آمریکایی با ترجمه آثار جیمز و استارباک، روانشناسی دین در آلمان، نیرو و جهت جدیدی گرفت.

ویلهلم وونت: بنیانگذار روانشناسی تجربی به شمار می رود. در درون نگری کنترل شده تجربی پیشگام بود اما اعتقاد داشت فرآیندهای عالی تر روانی که در نماد های فرهنگی ای نظیر زبان ، اسطوره و دین عینیت می یابند تنها با استفاده از روانشناسی عامه می توان درک کرد. فنون روانشناسی فردی را که مورد استفاده ی آمریکایی هاست برای هر نوع روانشناسی دین واقعی، بی فایده دانست. وی درصدد بود دین را از طریق بازسازی گذشته بعید آن و با مبنا قرار دادن فرآیندی تحولی، تبیین کند که در حوادث ذهنی ابتدایی و غیر دینی ریشه دارد. به اعتقاد وی دین عبارت است از این احساس که دنیای ما، بخشی از دنیای بزرگتر و فوق طبیعی است که در آن، اهداف والاتر تلاش انسانی به ثمر نشسته و تحقق می یابد.

فروید ، یونگ و دیگر تحلیل گران: روانشناسی عمقی به مطالعه ی پدیده های ناخودآگاه می پردازد. فروید دین را توهم ، نورز جهان شمول و مخدر می نامد و امیدوار است که نوع بشر بتواند بر آن چیره شود. یونگ،  آدلر و دیگر هواداران نخستین تحلیلگری، ارزش روانشناختی باورهای دینی را پذیرفته اند. آنجه یونگ را از فروید جدا کرد، تعلق خاطر وی به دین، اسطوره و سنت های باطنی و نمادین نبود بلکه نقطه جدایی این دو، ارزیابی مثبت یونگ از دین به عنوان نمایانگر ابعاد روح به نحوی ژرف تر و جامع تر از سائق های جنسی به شمار می رود. منتقدان دین فروید را پشتوانه بهتری برای اعتراض های خود میداند.

اریکسون: از برجسته ترین شاگردان فروید بوده و نظریه مرحله ای وی در مسیر زندگی، ارزیابی مثبتی از نقش دین در سلامت روانی به دست می دهد. در بین کسانی که از آدلر جدا شدند و مکتب مستقل خویش را بنا نهادند، ویکتور فرانکل به دلیل معنا درمانی که رویکرد و رهیافت دینی دارد، برجسته تر از همه است.  معنا درمانی ، بسیاری از اندیشه ها و روش های مربوط به روانپزشکی وجودگرا را گرد آورده است.

سنت توصیفی آلمان: در سنت توصیفی ، روش های گوناگونی از قبیل زندگینامه، اسناد شخصی مختلف نظیر اعترافات، زندگینامه های خود نوشت، دفترچه های یادداشت، نامه ها، اشعار و نیز مصاحبه ها، مقالات و انشاهای موظفی میتوانند نمودهای فردی تجربه های دینی را نشان دهد. روانشناسان آلمانی بجای ارزیابی و استنتاج آماری که مورد علاقه پژوهشگران آمریکایی اسا از توصیف، تحلیل و طبقه بندی کیفی استفاده می کنند. شناخته شده ترین مطالعات توصیفی آلمانی در خارج از محافل آلمانی زبان عبارت است از کتاب مفهوم امر قدسی از رودولف اتو و کتاب نیایش از فردریش هیلر. اتو معتقد بود که هسته اصلی دین، تجربه عاطفی غیرعقلانی از امر قدسی است. وی مقصود خود از عامل غیر عقلانی در الوهیت یا دین را، عنصر فرا عقلانی یا همان جنبه شهودی، عرفانی و قلبی دین می داند نه آنکه دین حاوی عنصری هلاف عقل و عقل ستیز باشد. اتو درمورد دین بر احساس دربرابر مفهوم تاکید کرده و احساس را بیشتر از مفهوم، به حقیقت دین نزدیک می داند. اتو ضد فلسفه یا حتی عقلی گرایی نیست بلکه سعی در نیامیختن فلسفه با دین دارد.

منبع: خلاصه کتاب درآمدی بر روانشناسی دین مهدی آذربایجانی و سید مهدی موسوی